Zarządzanie ryzykiem rynkowym, czyli o opcjach, analizie ekspozycji, miarach zagrożonych, symulacjach i optymalizacji portfela

Sławomir Wójcik - Business Solution Manager w sektorze Finanse, Bankowość i Ubezpieczenia Comarch opowiada o istocie zarządzania ryzykiem i cechach dobrego rozwiązania informatycznego wspierającego ten proces.

Na czym polega zarządzanie ryzykiem rynkowym?

Zarządzanie ryzykiem rynkowym można określić jako działania mające na celu osiągniecie akceptowalnego przez podmiot poziomu ryzyka (głównie jego ograniczenie bądź wyeliminowanie), związanego z niekorzystnymi wahaniami różnych czynników rynkowych: kursów walut, cen surowców, notowań stóp procentowych oraz instrumentów giełdowych. Co ważne, nie jest to jednorazowe przedsięwzięcie, ale proces wymagający ciągłego monitorowania i ulepszania wykorzystywanych metodologii.

Kto powinien zarządzać ryzykiem?

Wiele działających na rynku podmiotów narażonych jest na ryzyko wahań wspomnianych czynników. Ze względu na rodzaj prowadzonej działalności można je sklasyfikować w grupy. Są to po pierwsze fundusze inwestycyjne, ubezpieczeniowe, emerytalne oraz instytucje specjalizujące się w zarządzaniu aktywami, których działalność w dużej części przekłada się na zarządzanie kapitałem swoich klientów poprzez inwestycje w różnego rodzaju instrumenty finansowe. Kolejną grupę tworzą banki, które z jednej strony są emitentami wielu produktów narażonych na ryzyko wahań cen różnych instrumentów, a z drugiej – instytucjami inwestującymi kapitał w produkty rynku finansowego. Istnieją także firmy inwestycyjne, w szczególności domy maklerskie, działające na portfelach własnych czy też realizujące funkcje animatora lub market makera dla instrumentów finansowych. Ryzykiem powinny zarządzać też przedsiębiorstwa, które ze względu na swoją działalność narażone są na ryzyko wahań kursów walut w przypadku zawierania kontraktów w walucie obcej, ryzyko wahań stóp procentowych w przypadku zaciągania kredytów czy też ryzyko wahań cen surowców w przypadku, gdy ich działalność skupia się wokół kupna/sprzedaży różnych towarów. Ostatnią grupą są indywidualni inwestorzy, którzy samodzielnie lokują gromadzony kapitał w różnego rodzaju produktach dostępnych na rynkach finansowych.

Jak można zabezpieczyć się przed ryzykiem wahań cen instrumentów finansowych?

Można wyróżnić dwa główne obszary działań umożliwiające podmiotom zabezpieczanie się przed ryzykiem rynkowym. Są to przede wszystkim wykorzystywanie instrumentów rynku terminowego (np. opcji, które ze względu na swój charakter ograniczają ryzyko wahań cen instrumentów bazowych stronie będącej nabywcą opcji) oraz analiza bieżącego stanu koszyka instrumentów, która odbywa się poprzez wyznaczanie wartości wskaźników statystycznych (np. korelacja), efektywności (np. stopa zwrotu), wrażliwości (np. Duration) i wartości zagrożonych (np. Value at Risk), wyliczanych w kontekście czynników ryzyka, instrumentów czy też całych portfeli. Na podstawie ostatniego narzędzia możliwe jest podejmowanie właściwych decyzji inwestycyjnych, dotyczących między innymi zmiany alokacji inwestowanego kapitału w celu dywersyfikacji portfela i ograniczeniu ryzyka bądź gromadzenia odpowiednich rezerw na wypadek niekorzystnych zdarzeń rynkowych.

Jaką funkcję w procesie zarządzania ryzykiem pełnią narzędzia informatyczne?

Efektywne zarządzanie ryzykiem rynkowym jest praktycznie niemożliwe bez wsparcia ze strony kompleksowego rozwiązania informatycznego. Wynika to zarówno ze złożoności i często czasochłonności obliczeń wykonywanych z użyciem zaawansowanych modeli matematycznych, jakich trzeba dokonać w celu wyznaczenia wartości odpowiednich wskaźników bądź bieżących cen instrumentów, jak również z dużej liczby różnych zdarzeń, do jakich dochodzi na każdym etapie procesu zarządzania ryzykiem. Dobry system informatyczny umożliwia wykonanie wielu skomplikowanych obliczeń i pozwala na maksymalne zautomatyzowanie i poprawne przeprowadzenie całego procesu. Umożliwia tym samym osobom zarządzającym skoncentrowanie się na podejmowaniu kluczowych z punktu widzenia ograniczania ryzyka decyzji, co jest najważniejszym elementem całego procesu. Mimo istnienia wielu nowoczesnych narzędzi inżynierii finansowej pozwalających na ocenę zachowania czynników ryzyka należy pamiętać o tym, że ryzyko jest mierzone i zarządzane przez ludzi, a nie modele matematyczne.

Jakie kluczowe funkcjonalności powinien posiadać dobry system do zarządzania ryzykiem?

Wspomniane wcześniej obszary nakładają się na kilka istotnych funkcjonalności, jakie można wyróżnić w procesie zarządzania ryzykiem i jakie powinny cechować dobre środowisko informatyczne wspierające ten proces. Pierwszą z nich jest rejestracja transakcji i ewidencja instrumentów pochodnych i strukturyzowanych o określonych czynnikach ryzyka oraz budowa strategii opcyjnych o określonych profilach wypłaty, dająca emitentom możliwość oferowania zróżnicowanych produktów, a inwestorom korzystania z instrumentów odpowiednio dopasowanych do ich potrzeb. Kolejna to wycena instrumentów pochodnych i strukturyzowanych, dająca możliwość wyznaczania bieżącej wartości instrumentów znajdujących się w portfelu, jak również szacowania rzeczywistej ceny instrumentu przed jego nabyciem u emitenta. Istotnymi funkcjami są również analizy: ekspozycji, która przy użyciu odpowiednich wskaźników daje możliwość jasnej i szybkiej weryfikacji składu portfela, jego efektywności i zależności od konkretnego ryzyka rynkowego; miar zagrożonych – umożliwiająca oszacowanie możliwych przyszłych strat „na portfelu” z zadanym prawdopodobieństwem, m.in. w oparciu o zalecenia komitetu bazylejskiego; wrażliwości – dająca możliwość zbadania wpływu potencjalnych zmian czynników ryzyka na cenę wybranego instrumentu, odpowiedniej grupy instrumentów bądź wartość całego portfela; a także scenariuszy (what-if) – umożliwiająca budowanie analiz symulacyjnych w oparciu o hipotetyczne założenia dotyczące zachowań rynku bądź modyfikacje udziałów instrumentów w portfelach, w tym wprowadzanie wirtualnych transakcji. Tym samym analiza scenariuszy umożliwia na przykład inwestorom zajmującym krótkie pozycje oszacowanie możliwych strat na opcjach, wynikających z dużych wahań cen instrumentów bazowych, np. kursów walut. Ważną funkcjonalnością jest optymalizacja struktury portfela umożliwiająca uzyskanie struktury portfela spełniającej określone przez użytkownika kryteria, takie jak: minimalizacja wskaźnika VaR portfela, minimalizacja wariancji portfela czy też maksymalizacja rentowności portfela, z uwzględnieniem limitów udziałów nałożonych na wybrane grupy instrumentów, której efektem jest zaproponowanie przez aplikację transakcji prowadzących do uzyskania optymalnej struktury.

Jakie korzyści daje system do zarządzania ryzykiem?

Dobry system informatyczny, wspierając instytucję w pomiarze i zarządzaniu ryzykiem, przynosi wiele korzyści biznesowych i operacyjnych. Zapewnia aktywną ocenę ryzyka portfeli inwestycyjno-kredytowych poprzez analizę bieżącej i potencjalnej sytuacji portfeli na różnych płaszczyznach z punktu widzenia czynników ryzyka rynkowego, wpływającą na efektywne zabezpieczanie się przez niekorzystnymi zmianami czynników rynkowych. Wykonuje szacowanie wartości rezerw finansowych na wypadek niekorzystnych zmian czynników rynkowych, uwzględniających między innymi załamania giełdowe. Oferuje możliwość wyznaczenia ceny instrumentu pochodnego, dającej realną podstawę do negocjacji tej ceny z instytucją oferującą dany produkt finansowy. System IT powinien zapewniać wzrost konkurencyjności poprzez oferowanie innowacyjnych produktów rynku instrumentów pochodnych, zabezpieczać marżę i uniezależniać przychody od wahań wybranego czynnika ryzyka. Korzyścią jest również koncentracja na działalności podstawowej i wzrost jej efektywności poprzez eliminowanie wpływu działań o charakterze spekulacyjnym.

Jaka jest odpowiedź Comarch na zapotrzebowanie na tego typu produkt na rynku?

Nowy produkt Comarch, który obecnie jest w ostatniej fazie testów, będzie posiadał wszystkie wyżej wymienione cechy w finalnej wersji systemu przeznaczonego do zarządzania ryzykiem rynkowym. Obejmie on zestaw narzędzi, które umożliwią kompleksową obsługę procesu zarządzania ryzykiem rynkowym w każdej instytucji. W połączeniu z kluczowymi cechami architektury, takimi jak: konfigurowalny interfejs, ergonomia widoku, możliwość konfiguracji funkcjonalności, użycie technologii webowej – oznaczające brak konieczności instalacji aplikacji na komputerach użytkowników, a także zastosowaniu technologii rozdzielającej warstwy widoku, serwisowej i baz danych oraz technologii SOA umożliwiającej łatwą integrację m.in. z aplikacją Comarch Asset Management, jak również z innymi systemami wykorzystywanymi przez klienta. Tworzona aplikacja jest unikalna wśród dostawców IT rynku polskiego, a jednocześnie śmiało może konkurować z podobnymi produktami na rynkach amerykańskim i Europy Zachodniej.

Poznaj system zarządzania ryzykiem Comarch Risk Management >>